Padaczka, a dysleksja rozwojowa

W ostatnim okresie dość często pojawiali się w Poradni rodzice, którzy chcieli uzyskać opinię o dysleksji rozwojowej dla dziecka, u którego stwierdzono padaczkę (epilepsję). Według Ustawy MEN, o systemie oświaty, przez specyficzne trudności w uczeniu się, czyli dysleksję rozwojową, należy rozumieć „(…) trudności w uczeniu się odnoszące się do uczniów w normie intelektualnej, którzy mają trudności w przyswajaniu treści nauczania, wynikające ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno motorycznego i poznawczego, nie uwarunkowane schorzeniami neurologicznymi”.

Zgodnie z tą definicją, specyficzne trudności w uczeniu się nie mogą być uwarunkowane schorzeniami neurologicznymi. Oznacza to, że poradnie psychologiczno-pedagogiczne nie powinny stawiać diagnozy dysleksji rozwojowej dzieciom, u których  stwierdzono m.in. padaczkę.

Dysleksja rozwojowa jest równoznacznikiem określenia „specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu” lub „specyficzne trudności w uczeniu się”, przy równoczesnym, prawidłowym (normatywnym dla wieku dziecka) rozwoju intelektualnym. Trudności te są wynikiem zaburzeń niektórych funkcji poznawczych, percepcyjno-motorycznych i ich integracji. Specyficzne trudności w uczeniu się to termin odnoszący się do zaburzonego funkcjonowania dziecka w szkole, gdy jego postępy w nauce szkolnej pozostają na poziomie istotnie niższym niż oczekiwany, ze względu na wiek życia, wynik pomiaru inteligencji i poziom edukacji.

Do terminu „dysleksja” dodaje się często określenie „rozwojowa”, co oznacza, iż opisywane trudności występują od początku nauki szkolnej, w odróżnieniu od dysleksji nabytej, tj. utraty już opanowanej umiejętności czytania i pisania, zwykle przez osoby dorosłe, po przebytym, np. uszkodzeniu mózgu.

Przez dysleksję rozwojową rozumie się zespół zaburzeń w nauce czytania i pisania. Są to zaburzenia specyficzne, czyli wybiórcze, o ograniczonym, bardzo wąskim zakresie. Mają charakter rozwojowy, co oznacza, że towarzyszą dziecku przez cały proces jego rozwoju. Zaburzenia dyslektyczne są niewspółmierne do wieku, ogólnego poziomu zdrowia, rozwoju umysłowego, zasobu wiadomości i umiejętności szkolnych dziecka, które ma prawidłową motywację do nauki, przebywa we właściwym środowisku wychowawczym, jest uczone  powszechnie skutecznymi metodami dydaktycznymi.

Specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania, to zespół zaburzeń, na które składają się:

• dysleksja właściwa – zaburzenia, trudności dotyczące czytania;
• dysgrafia – zaburzenia w zakresie technicznej czynności pisania, trudności w osiągnięciu prawidłowego poziomu graficznego pisma (niedokładne odtwarzanie liter, niedopełnienie ich kształtu, złe  proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu między literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczenie liter w wyrazach, wyrazów w zdaniu, trudności w rozplanowaniu zapisu w obrębie strony, utrzymaniem pisma w liniaturze);
• dysortografia – zaburzenia umiejętności poprawnego zapisu słów, problemy z opanowaniem ortografii (popełnianie różnego typu błędów: typowo ortograficznych, wynikających z nieprzestrzegania znanych uczniowi zasad pisowni, oraz błędów specyficznych, takich jak mylenie liter, zastępowanie, opuszczanie, dodawanie i przestawianie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie…).

Zaburzenia dyslektyczne mogą dotyczyć jednego obszaru (np. czytania), bądź obejmować kilka zakresów jednocześnie (np. czytanie i pisanie – zarówno pod względem ortograficznym, jak i graficznym).

Według danych europejskich,  dzieci z dysleksją stanowią ok. 10–15%. uczniów, w tym ok. 4%. to przypadki głębokiej dysleksji. Polskie badania określają odsetek dysleksji na poziomie 9–10%, co oznacza, że  w jednej klasie, około trzech uczniów to dyslektycy. Wśród dyslektyków jest czterokrotnie więcej chłopców niż dziewczynek, przez co niektórzy naukowcy zakładają, że dysleksja jest sprzężona z chromosomem Y, odpowiedzialnym za płeć męską.

Istotne jest, że z dysleksją człowiek się rodzi i towarzyszy mu ona do końca życia. Dlatego raz postawiona diagnoza dysleksji rozwojowej nie wymaga badań kontrolnych. Poradnia psychologiczno-pedagogiczna wystawia dziecku opinię o dysleksji, która jest ważna na wszystkich etapach edukacji, rozpoczynając od klasy IV – wcześniej, na etapie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, mówimy o ryzyku występowania specyficznych trudności w uczeniu się).

Przyczyny występowania dysleksji nie są w pełni znane i mogą być odmienne u różnych dzieci. Jednak również u tego samego dziecka może wystąpić kilka przyczyn jednocześnie. Sądzi się, że genetyczne uwarunkowania dotyczą 20–30%. dzieci dyslektycznych.

Padaczka (inaczej epilepsja), to schorzenie przewlekłe, które cechuje się skłonnością do występowania nawracających, nieprowokowanych napadów. Jest to zespół objawów o wielu możliwych przyczynach. Najwyższa zapadalność występuje w dzieciństwie i u osób starszych. Padaczki można podzielić na idiopatyczne (wcześniej nazywane również samoistnymi) i objawowe. Epilepsja objawowa występuje, gdy znana jest przyczyna dysfunkcji mózgu, taka jak np. blizny czy guzy. Natomiast epilepsja idiopatyczna jest prawdopodobnie uwarunkowana genetycznie. Charakterystyczne cechy padaczek idiopatycznych, to prawidłowy rozwój intelektualny, objawy występujące po raz pierwszy i ustępujące zwykle w określonym wieku. Problemy współistniejące, to inne uszkodzenia neurologiczne i niepełnosprawność intelektualna.

Padaczki dzieli się na wiele różnych zespołów padaczkowych, gdzie jednym z bardziej znanych jest dziecięca padaczka nieświadomości. Napady występują często, ponad 100 razy dziennie, trwają krótko, rozpoczynają się i kończą nagle. Polegają na utracie świadomości i ewentualnie np. mruganiu, opadnięciu ramion, oblizywaniu warg, drapaniu się, automatyzmach ruchowych, zmianie napięcia mięśniowego. U części chorych pojawiają się również uogólnione napady toniczno-kloniczne (określane są mianem dużego napadu, w trakcie którego osoba chora traci przytomność oraz upada; mięśnie ulegają bardzo silnemu napięciu, natomiast głowa odchyla się do tyłu; dochodzi do zatrzymania oddychania i pojawienia się drgawek głowy oraz kończyn; silne drgawki mogą doprowadzić do przegryzienia języka, a także do niekontrolowanego oddania moczu bądź stolca), przeważnie ok. pięć lat później niż napady nieświadomości. Stan neurologiczny jest prawie zawsze prawidłowy, szczegółowe badania ujawniają jednak często drobne problemy dotyczące precyzyjnych ruchów i koordynacji. U 30% dzieci cierpiących na dziecięcą padaczkę nieświadomości mogą wystąpić subtelne zaburzenia poznawcze. Często pojawiające się napady mogą powodować upośledzenie zdolności koncentracji uwagi.

Łagodna padaczka dziecięca (nazywana również padaczką Rolanda - rolandyczną) objawia się jednostronnymi objawami czuciowo-ruchowymi dotyczącymi twarzy lub okolic ust i gardła, a także zaniemówieniem i ślinotokiem występującymi wkrótce po obudzeniu. Świadomość może być zachowana lub zniesiona. Uogólnione napady toniczno-kloniczne mogą się pojawiać w trakcie snu, stanowiąc jedyny objaw choroby lub, towarzysząc napadom opisanym powyżej, mogą również wcale nie występować.

Inteligencja ogólna jest zwykle na średnim poziomie, choć dokładne testy psychologiczne mogą ujawnić pewne swoiste utrudnienia w czytaniu i pisaniu, koncentracji uwagi, pamięci i wykonywaniu zadań wzrokowo-ruchowych. W tym zespole padaczkowym nie zawsze konieczne jest stosowanie leków. Napady zazwyczaj ustępują przed lub w trakcie okresu dojrzewania.

Wyraźne cechy genetycznego uwarunkowania stwierdza się w ok. 20% przypadków epilepsji, zwłaszcza u dzieci z padaczkami idiomatycznymi.

Padaczka,  a dysleksja rozwojowa.

Padaczka może wiązać się trudnościami w nauce, które mogą być globalne (niepełnosprawność intelektualna) lub swoiste – zaliczają się do nich problemy z koncentracją uwagi, pamięcią, czytaniem i pisaniem. Swoiste trudności w nauce występują zwłaszcza w łagodnych padaczkach wieku dziecięcego, takich jak padaczka rolandyczna czy łagodna padaczka dziecięca z napadami z płatów potylicznych.

Zdaniem polskich naukowców – Janusza Wendorffa i Barbary Wiśniewskiej – w padaczce i dysleksji mogłoby istnieć zbliżone, w pewnych przypadkach, podłoże organiczne. Dzieci z łagodnymi padaczkami dziecięcymi, takimi jak np. padaczka Rolanda (rolandyczna), mogą spełniać wszystkie kryteria dysleksji rozwojowej, czyli wykazywać prawidłowy rozwój umysłowy (przynajmniej przeciętny poziom intelektualny) bez głębokich deficytów poznawczych i mieć trudności w czytaniu i pisaniu. Dziecko może również chorować na nie zdiagnozowaną epilepsję. Rodzice nie zawsze rozpoznają napady występujące w padaczce rolandycznej, o ile nie dojdzie do napadów toniczno-klonicznych, dlatego ten zespół padaczkowy nie zawsze jest diagnozowany.  

Mało kto wie, że zjawisko déja vu (odczucie, że przeżywana sytuacja wydarzyła się już kiedyś, w nieokreślonej przeszłości, połączone z pewnością, że to niemożliwe), może być objawem napadu padaczkowego, a skłonność do drgawek toniczno-klonicznych jest w tym zespole niewielka. Wątpliwości diagnostyczne może wywoływać sytuacja, w której dziecko w momencie zgłoszenia do poradni już nie choruje na padaczkę. No i sytuacja całkiem niemożliwa do przewidzenia – napady pojawią się dopiero po tym, gdy zostanie postawiona diagnoza dysleksji rozwojowej, która obowiązuje przecież „dożywotnio”.

Jednak w związku z obecnie obowiązującą definicją dysleksji, specyficzne trudności w uczeniu się nie mogą być uwarunkowane schorzeniami neurologicznymi.

 

Opracowała: Jadwiga Woś - pedagog Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Pułtusku