Wpływ niedowidzenia na funkcjonowanie dziecka/ucznia

Wzrok jest podstawowym sposobem zdobywania przez człowieka wiedzy o otaczającym go świecie. Około 85 % informacji zdobytych niewerbalnie przyswajamy obserwując otoczenie, 11 % za pomocą słuchu, 3,5 % - węchu, 1,5 % - dotyku, 1 % - smaku i innych. (Źródło: COST219).

Wzrok jest zmysłem, który odgrywa istotną rolę w życiu codziennym oraz funkcjonowaniu szkolnym/przedszkolnym dziecka lub ucznia.

Wśród przyczyn niedowidzenia wyróżnić należy:

• wadliwą budowę lub wadliwe funkcjonowanie oka, spowodowane czynnikami wrodzonymi (działające w okresie płodowym) lub nabytymi, jako skutek różnych chorób ogólnych (cukrzyca, gruźlica) i chorób oczu;
• choroby centralnego układu nerwowego (guz mózgu, zapalenie opon mózgowych i mózgu);
• niewłaściwą dietę (brak lub niedobór witaminy A);
• urazy i wypadki.

Dziecko z dysfunkcją w obrębie narządu wzroku charakteryzuje poważnie obniżona ostrość wzroku lub ograniczenie pola widzenia, zaburzenia akomodacji, światłowstręt, oczopląs, czasami zaburzenie w rozpoznawaniu barw. Oznacza to, że zmysł wzroku utrzymuje u nich dominującą rolę w orientowaniu się w przestrzeni i procesach poznawczych, jednak rola ta jest znacznie słabsza i mniej skuteczna niż u zdrowych rówieśników. U dzieci tych wzrosło znaczenie pozostałych zmysłów, zwłaszcza słuchu i dotyku, które powinny być maksymalnie wykorzystywane dla wyrównania i uzupełniania zdobywanych informacji.

Na skutek zaburzeń widzenia, dzieci mogą mieć dodatkowe zaburzenia, utrudniające funkcjonowanie w otoczeniu, uczenie się, zabawę. Są to:

• nadpobudliwość,
• zaburzenia orientacji w przestrzeni ,
• zaburzenia koncentracji uwagi ,
• wad postawy ,
• męczliwość,
• bóle głowy,
• zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• natręctwa

Trudności dzieci niedowidzących w przedszkolu:

• wiele dzieci niedowidzących, szczególnie młodszych cechuje nadmierna pobudliwość psychoruchowa. Są one w ustawicznym ruchu, manipulują drobnymi przedmiotami, przy czym ta nadmierna ruchliwość nie jest uzasadniona sytuacją zewnętrzną;
• często przejawiają zmienność nastroju, łatwo zapalają się do pracy, po czym równie szybko z niej rezygnują;
• są nieśmiałe i przy najdrobniejszym niepowodzeniu tracą wiarę we własne siły, lub też nadmiernie przeceniają swoje umiejętności i możliwości;
• dziecko niedowidzące może charakteryzować wolniejszy proces myślenia, czasem trudności w koncentracji uwagi, zwolnione tempo pracy;
• w pracy z dzieckiem słabo widzącym należy przyjąć zasadę , że praca wzrokowa nie powinna przekraczać 30 minut, w przerwach należy przeprowadzić ćwiczenia pamięciowo – słuchowe;
• wśród dzieci niedowidzących, często zaburzona zostaje sprawność kinetyczna, występują wtedy trudności w zespoleniu pojedynczych ruchów w jedną harmonijną całość;
• zaburzenia spostrzegania utrudniają określenie relacji pomiędzy przedmiotami np.: wyżej - niżej, na prawo - na lewo, nad - pod, za - przed, obok – przed;
• zaburzona koordynacja wzrokowo - ruchowa utrudnia precyzję;
• często występujące zaburzenie orientacji przestrzennej, a w szczególności zaburzenie kierunkowe dotyczące osi pionowej i poziomej uniemożliwiają orientacje w stronach prawa-lewa, góra-dół;
• poziom analizy i syntezy wzrokowej ma duże znaczenie nie tylko dla różnicowania kształtów figur, ale również ich zapamiętywania i odwzorowywania na podstawie modelu;
• rysunek dziecka niedowidzącego jest schematyczny, zawiera niewielką liczbę elementów, może brakować pomiędzy nimi współzależności.

Trudności uczniów niedowidzących w szkole/przedszkolu:

• niechęć do pracy wzrokowej, drażliwość;
• skrócony czas koncentracji uwagi, męczliwość;
• problemy z wychwytywaniem i dostrzeganiem istotnych bodźców wzrokowych;
• zaburzona orientacja i wyobraźnia przestrzenna;
• brak trwałej pamięci wzrokowej;
• zaburzone postrzeganie relacji przestrzeni i głębi;
• mylenie liter o podobnych kształtach;
• mylenie wyrazów o podobnej strukturze;
• przestawianie liter;
• nieprawidłowa technika czytania;
• brak rozumienia tekstu w całości;
• wolniejsze tempo czytania związane z problemami w spostrzeganiu całego wyrazu, zdania;
• problemy z rozumieniem tekstu (konieczność koncentracji na postrzeganiu kształtu poszczególnych liter);
• możliwe trudności w pisaniu z uwagi na obniżoną sprawność spostrzegania i zakłóconą koordynację wzrokowo - ruchową;
• możliwe popełnianie wielu błędów: przestawianie, mylenie, opuszczanie liter, błędy ortograficzne, złe rozplanowanie stron w zeszycie;
• problemy z czytaniem obszernych tekstów, działań matematycznych, map;
• problemy z właściwym postrzeganiem i zapamiętywaniem figur geometrycznych;
• trudności w nawiązywaniu kontaktów, nieśmiałość, zaniżona samoocena.
• Nauczyciele pracujący z takimi dziećmi powinni stosować się do kilku zasad tj.
• rozwój dziecka z uszkodzonym wzrokiem, które nie ma dodatkowych deficytów może przebiegać normalnie w sferze psychicznej i społecznej;
• dziecko takie może rozwijać się psychicznie i społecznie w takim samym czasie, co dzieci dobrze widzące;
• procesy poznawcze i działanie dzieci z uszkodzonym wzrokiem są ze swej natury wolniejsze niż dzieci widzących,
• dzieci z uszkodzonym wzrokiem wymagają większego zaangażowania, pracy i cierpliwości oraz współpracy nauczycieli i rodziców oraz współdziałania rówieśników.

Wskazówki do pracy z uczniem:

• właściwe umiejscowienie dziecka w klasie:

• zapobiegające odblaskowi pojawiającemu się w pobliżu okna,

• zapewniające właściwe oświetlenie oraz widoczność,

• umożliwiające dogodny dostęp do tablicy (możliwość łatwego podejścia, gdy uczeń nie rozpoznaje pisma ze swojego miejsca);

• ograniczanie wszelkich błyszczących powierzchni o niepożądanym odblasku;

• unikanie podczas zapisów na tablicy innych kolorów kredy niż biały i żółty;

• zachęcanie ucznia do korzystania z przyborów pisarskich o ciemnej, równomiernej kresce;

• zezwalanie na odpisywanie od sąsiada z ławki podczas przepisywania tekstu;

• udostępnianie tekstów (np. testów sprawdzających wiedzę) w wersji powiększonej;

• podawanie modeli i przedmiotów do obejrzenia z bliska;

• zwracanie uwagi na szybką męczliwość dziecka związaną ze zużywaniem większej energii na patrzenie i interpretację informacji uzyskanych drogą wzrokową (wydłużanie czasu na wykonanie określonych zadań);

• umożliwienie dziecku korzystania z kaset z nagraniami lektur szkolnych;

• w geometrii, technice, wprowadzanie uproszczonych konstrukcji z ograniczoną do koniecznych liczbą linii pomocniczych;

• umożliwienie uczniowi wykonywania konstrukcji geometrycznych na kartkach większego formatu;

• dodatkowe omawianie i objaśnianie zadań z treścią, którym dla lepszego zrozumienia towarzyszą odpowiednie rysunki czy ilustracje;

• korzystanie z map o mniejszej ilości szczegółów;

• przy demonstracji map, plansz i tablic z rysunkami, diagramami, schematami i tabelami zwracanie uwagi na ich czytelność, tzn. czy są one odpowiedniej wielkości, narysowane odpowiedniej grubości liniami, z odpowiednim kontrastem barwnym i kontrastem w stosunku do tła;

• ograniczenie wymagań w zakresie kaligraficznym;

• częste zadawanie pytania- "co widzisz?", w celu sprawdzenia i uzupełnienia słownego trafności doznań wzrokowych;

• słowne objaśnianie wszystkiego co ma zrobić uczeń, aby w pełni mógł uczestniczyć w zajęciach.

BIBLIOGRAFIA

1. Kuczyńska -Kwapisz J. (2004), dzieci niewidome i słabowidzące, Warszawa,
2. Lipkowski O., (1981), Pedagogika specjalna. Zarys, Warszawa,
3. Polak Z., (2000), Uczniowie niewidomi i słabowidzący w szkołach ogólnodostępnych, Lublin
4. Tanajewska A., Naprawa R., Stawska J., (2014), Praca z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Warszawa
5. https://portal adaptacje.uw.edu.pl – red. Paplińska M.
6. https://www.ore.edu.l/2015/03 dysfunkcja-wzroku/ - red. Łuniewska M.

Opracowała: Agnieszka Kowalska – tyflopedagog